อัปเดตสุดจึ้ง! หลักสูตรแกนกลางเปลี่ยนจากครูเป็นศูนย์กลาง สู่ผู้เรียนเป็นศูนย์กลาง ครูประถมศึกษาต้องไม่พลาด

รู้หรือไม่? แนวทางการสอนใน หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พ.ศ. 2551 ได้มีการปรับปรุงล่าสุดเมื่อปี พ.ศ. 2560 โดยเปลี่ยนจากรูปแบบการสอนที่ ครูเป็นศูนย์กลาง (Teacher-Centered) ซึ่งเน้นการถ่ายทอดความรู้จากครู ไปสู่แนวทางใหม่ที่ให้ความสำคัญกับ ผู้เรียนเป็นศูนย์กลาง (Learner-Centered) เปิดโอกาสให้นักเรียนได้เรียนรู้ผ่านการลงมือปฏิบัติจริงมากขึ้น แล้วการเปลี่ยนแปลงนี้ส่งผลดีต่อการเรียนรู้อย่างไรบ้าง? มาหาคำตอบไปพร้อมกันในบทความนี้ค่ะ

ครูเป็นศูนย์กลาง (Teacher-Centered) ในหลักสูตรเก่า

ใน หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พ.ศ. 2551 แนวทางการสอนส่วนใหญ่ยังคงใช้รูปแบบ ครูเป็นศูนย์กลาง (Teacher-Centered) ซึ่งมีลักษณะสำคัญคือ ครูทำหน้าที่เป็นผู้ถ่ายทอดความรู้โดยตรง ขณะที่นักเรียนมีบทบาทหลักเพียงการนั่งฟัง จดจำ และท่องจำเพื่อนำไปใช้สอบ การเรียนรู้จึงมักเป็นไปตามแบบแผนที่ครูกำหนดไว้ทั้งหมด

ลักษณะเด่นของการเรียนการสอนแบบครูเป็นศูนย์กลาง ได้แก่:

• ครูเป็นผู้กำหนดเนื้อหาทั้งหมด นักเรียนแทบไม่มีโอกาสเลือกหรือตั้งคำถาม
• ใช้วิธีบรรยาย (Lecture) เป็นหลัก ทำให้เนื้อหาส่วนใหญ่เป็นการ “รับ” มากกว่า “คิด”
• การประเมินผลมักวัดจากการสอบข้อเขียน คะแนน และความถูกต้องของคำตอบ
• เน้นเนื้อหาตามตำรา มากกว่าการฝึกกระบวนการคิดวิเคราะห์หรือการแก้ปัญหาด้วยตนเอง

ข้อดีของการเรียนการสอนแบบครูเป็นศูนย์กลาง

1. จัดการง่ายและควบคุมเวลาได้ดี ครูสามารถสอนเนื้อหาจำนวนมากในเวลาที่จำกัด เหมาะกับการถ่ายทอดข้อมูลพื้นฐาน
2. ครูควบคุมชั้นเรียนได้ชัดเจน ทำให้การเรียนการสอนมีระเบียบ และนักเรียนเรียนรู้ไปในทิศทางเดียวกัน
3. เหมาะกับเนื้อหาที่ต้องการความถูกต้องตรงตามตำรา เช่น คณิตศาสตร์ กฎเกณฑ์ หรือความรู้พื้นฐานทางวิทยาศาสตร์

ข้อเสียของการเรียนการสอนแบบครูเป็นศูนย์กลาง

1. ขาดความยืดหยุ่น  นักเรียนแต่ละคนมีความถนัดและจังหวะการเรียนรู้ต่างกัน แต่กลับต้องเรียนตามแบบเดียวกันทั้งหมด
2. ไม่กระตุ้นการคิดวิเคราะห์  เด็กถูกจำกัดให้ท่องจำ จึงไม่ค่อยมีโอกาสฝึกคิดอย่างสร้างสรรค์หรือแก้ปัญหาจากสถานการณ์จริง
3. นักเรียนบางคนตามไม่ทัน เด็กที่เข้าใจช้าอาจเรียนไม่ทัน ในขณะที่เด็กที่เข้าใจเร็วก็รู้สึกเบื่อ ทำให้ไม่สามารถพัฒนาศักยภาพได้เต็มที่
4. พึ่งพาครูมากเกินไป ผู้เรียนไม่คุ้นเคยกับการหาความรู้ด้วยตนเอง ส่งผลให้ขาดทักษะการเรียนรู้อย่างอิสระ

แม้การเรียนการสอนแบบ ครูเป็นศูนย์กลาง จะมีข้อดีในแง่ความเป็นระบบและง่ายต่อการบริหารจัดการ แต่ในระยะยาวกลับไม่สามารถตอบโจทย์การพัฒนาทักษะของผู้เรียนให้สอดคล้องกับความต้องการของโลกยุคใหม่ได้ นี่จึงเป็นหนึ่งในเหตุผลสำคัญที่นำไปสู่การปรับเปลี่ยนสู่รูปแบบ ผู้เรียนเป็นศูนย์กลาง (Learner-Centered) ในหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 ได้รับการปรับปรุงล่าสุดในปี พ.ศ. 2560

ผู้เรียนเป็นศูนย์กลาง (Learner-Centered) ในหลักสูตรใหม่

เมื่อการศึกษาก้าวเข้าสู่ยุคใหม่ แนวทางการสอนใน หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน (ปรับปรุง พ.ศ. 2560) ได้รับการออกแบบให้สอดคล้องกับการเปลี่ยนแปลงของโลก โดยหันมาให้ความสำคัญกับ ผู้เรียนเป็นศูนย์กลาง (Learner-Centered) ซึ่งถือเป็นหัวใจสำคัญของการพัฒนาทักษะในศตวรรษที่ 21

แนวทางนี้เปิดโอกาสให้นักเรียนได้เรียนรู้ผ่าน การลงมือทำจริง การคิดวิเคราะห์ และการแก้ปัญหาด้วยตนเอง มากกว่าการนั่งฟังและท่องจำเพียงอย่างเดียว

• ครูเปลี่ยนบทบาท จาก “ผู้สอน” มาเป็น “ผู้อำนวยความสะดวก” (Facilitator) ที่คอยแนะนำและกระตุ้นให้ผู้เรียนค้นหาความรู้ด้วยตัวเอง
• นักเรียนมีส่วนร่วมมากขึ้น ไม่ว่าจะเป็นการตั้งคำถาม ค้นคว้า ทดลอง และแสดงความคิดเห็นอย่างอิสระ
• เน้นพัฒนาทักษะกระบวนการ เช่น การทำงานเป็นทีม การสื่อสาร การคิดเชิงสร้างสรรค์ และการแก้ปัญหา
• ใช้วิธีการเรียนรู้หลากหลาย เช่น
  • การเรียนรู้แบบโครงงาน (Project-Based Learning)
  • การอภิปรายกลุ่ม
  • การใช้สื่อดิจิทัลเพื่อค้นคว้าและทดลอง
  • การเรียนรู้เชิงรุก (Active Learning) ที่นักเรียนได้ลงมือปฏิบัติจริง

ข้อดีของการเรียนการสอนแบบผู้เรียนเป็นศูนย์กลาง

1. กระตุ้นการคิดวิเคราะห์และการแก้ปัญหา นักเรียนไม่ได้แค่จดจำ แต่สามารถเชื่อมโยงความรู้และใช้จริงได้
2. พัฒนาทักษะรอบด้าน ทั้งการสื่อสาร การทำงานร่วมกัน และการเรียนรู้ด้วยตนเอง ซึ่งเป็นทักษะสำคัญของการทำงานในอนาคต
3. เพิ่มแรงจูงใจในการเรียน ผู้เรียนมีส่วนร่วมมากขึ้น ทำให้การเรียนไม่น่าเบื่อ
4. ยืดหยุ่นต่อความแตกต่างของผู้เรียน เด็กแต่ละคนมีความถนัดและความสนใจต่างกัน สามารถเลือกเรียนรู้ในแนวทางที่เหมาะสมกับตนเอง

ข้อเสียหรือข้อท้าทายของการเรียนการสอนแบบผู้เรียนเป็นศูนย์กลาง

1. ครูต้องปรับบทบาทและทักษะใหม่ การเป็นผู้อำนวยความสะดวกไม่ใช่เรื่องง่าย ครูต้องมีความรู้รอบด้านและเตรียมกิจกรรมมากกว่าเดิม
2. ใช้เวลาและทรัพยากรมากขึ้น การจัดกิจกรรมแบบโครงงานหรือ Active Learning ต้องใช้วัสดุ อุปกรณ์ และเวลามากกว่าการบรรยาย
3. ความเหลื่อมล้ำในการเรียนรู้ โรงเรียนที่มีทรัพยากรจำกัดอาจไม่สามารถจัดกิจกรรมหรือใช้สื่อการเรียนรู้ได้เต็มประสิทธิภาพ
4. การวัดผลซับซ้อนกว่าเดิม ไม่สามารถใช้ข้อสอบเพียงอย่างเดียว ต้องมีการประเมินจากผลงาน กระบวนการเรียนรู้ และพฤติกรรมร่วมด้วย

การเรียนรู้แบบ ผู้เรียนเป็นศูนย์กลาง ถือเป็นการปรับตัวครั้งสำคัญของระบบการศึกษาไทย ที่ไม่เพียงแต่เน้นให้เด็กมีความรู้ในเชิงวิชาการ แต่ยังมุ่งสร้าง ทักษะการเรียนรู้ตลอดชีวิต ความสามารถในการคิดเชิงสร้างสรรค์ และทักษะการปรับตัวกับโลกที่เปลี่ยนแปลงรวดเร็ว อย่างไรก็ตาม แนวทางนี้ยังคงมีความท้าทายที่ต้องได้รับการสนับสนุนจากครู โรงเรียน และสังคม เพื่อให้การเปลี่ยนผ่านสู่การสอนแบบใหม่เป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ

หรับ ครูประถมศึกษา ที่ต้องจัดการเรียนการสอนและประเมินผลตามแนวทางใหม่ เอกสารรัฐกุลอย่าง ปพ.5 (ระเบียนแสดงผลการเรียน) และ ปพ.6 (สมุดรายงานประจำตัวนักเรียน) ถือเป็นเครื่องมือสำคัญในการติดตามและวิเคราะห์ศักยภาพของผู้เรียนแต่ละคน

• ปพ.5 ช่วยบันทึกผลการเรียนรายวิชาอย่างเป็นระบบ สะท้อนพัฒนาการเชิงวิชาการของนักเรียน
• ปพ.6 เป็นรายงานประจำตัวที่รวบรวมข้อมูลการประเมินพัฒนาการรอบด้าน เช่น ความรู้ ทักษะ คุณลักษณะอันพึงประสงค์ และการมีส่วนร่วมในการเรียนรู้

เพื่อให้ครูทำงานได้สะดวกและสอดคล้องกับ หลักสูตรแกนกลางฉบับปรับปรุง พ.ศ. 2560 ซึ่งครอบคลุมทุกสาระการเรียนรู้ และออกแบบมาให้ใช้งานง่าย ไม่ซับซ้อน

• ครบถ้วน: ครอบคลุมตัวชี้วัดและมาตรฐานทุกกลุ่มสาระการเรียนรู้
• กรอกง่าย: มีโครงสร้างชัดเจน ครูสามารถบันทึกผลได้ทันที
• สอดคล้องกับหลักสูตรใหม่: ยึดตามแนวทางผู้เรียนเป็นศูนย์กลาง มุ่งวัดทั้งความรู้และทักษะการปฏิบัติ
• ใช้งานจริงได้: เหมาะกับห้องเรียนประถมที่ต้องประเมินเด็กหลายมิติ ทั้งความรู้ ทักษะ และคุณลักษณะ

ดังนั้น การเปลี่ยนแปลงจาก ครูเป็นศูนย์กลาง สู่ ผู้เรียนเป็นศูนย์กลาง ไม่ได้จบเพียงที่แนวคิด แต่สะท้อนสู่ เครื่องมือการสอนและการประเมินผล ที่ครูต้องใช้จริงในห้องเรียน ครูประถมสามารถอาศัย ปพ.5 ปพ.6 จากรัฐกุล เป็นตัวช่วยในการติดตามพัฒนาการของเด็กอย่างมีประสิทธิภาพ เพื่อให้การเรียนการสอนในหลักสูตรแกนกลางใหม่เป็นไปตามเจตนารมณ์ที่แท้จริง คือการสร้างผู้เรียนที่มีศักยภาพ พร้อมคิด วิเคราะห์ และก้าวทันโลกยุคใหม่