การสร้างสภาพแวดล้อมการเรียนรู้ที่เป็นมิตรและปลอดภัยของเด็กปฐมวัย

สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน เคยให้ข้อมูลไว้ว่า…

“การจัดสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการเรียนรู้ เป็นสิ่งสำคัญที่จะช่วยส่งเสริมการเรียนรู้ของเด็ก และเนื่องจากการเรียนรู้นั้นเป็นพื้นฐานของพัฒนาการในระดับที่สูงขึ้น สภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการเรียนรู้ของเด็กปฐมวัยจะต้องอยู่ในสภาพที่สนองความต้องการ ความสนใจของเด็กทั้งภายในและภายนอกห้องเรียน ผู้สอนจะต้องจัดสภาพแวดล้อมที่สะอาด ปลอดภัย อากาศสดชื่น ผ่อนคลาย ไม่เครียด มีโอกาสออกกำลังกายและพักผ่อน มีสื่อ วัสดุ อุปกรณ์ มีของเล่นที่หลากหลาย เหมาะสมกับวัย ให้เด็กมีโอกาสได้เลือกเล่น ดังนั้น สภาพแวดล้อมทั้งภายในและภายนอกห้องเรียนจึงเป็นเสมือนหนึ่งสังคมที่มีคุณค่าสำหรับเด็กแต่ละคนจะเรียนรู้และสะท้อนให้เห็นว่าบุคคลในสังคมเห็นความสำคัญของการอบรมเลี้ยงดูและให้การศึกษากับเด็กปฐมวัย”

ในบทความนี้ เราจะมาทำความเข้าใจและเรียนรู้วิธีการรับมือกับเด็กดื้อด้วยเทคนิคต่าง ๆ ที่จะช่วยให้เด็ก ๆ เติบโตอย่างมีสุขภาพจิตที่ดีและมีทัศนคติมองโลกในแง่ดี

เรียกได้ว่าการจัดสภาพแวดล้อมในชั้นเรียนปฐมวัยเป็นที่สิ่งสำคัญมากสำหรับเด็กอนุบาล ทั้งในแง่ของการส่งเสริมพัฒนาการด้านร่างกาย อารมณ์ สังคม และการเรียนรู้ เนื่องจากสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมจะช่วยกระตุ้นให้เด็กเกิดการเรียนรู้ ส่งเสริมพัฒนาการด้านต่าง ๆ และยังรวมไปถึงการสร้างความรู้สึกปลอดภัยและมั่นใจให้กับเด็กอีกด้วย

สำหรับในบทความนี้… รัฐกุลขอชวนคุณครูปฐมวัยทุกท่านมาดูแนวทางในการสร้างสภาพแวดล้อมการเรียนรู้ที่เป็นมิตรและปลอดภัยสำหรับเด็กอนุบาลไปพร้อม ๆ กัน

การสังเกตพฤติกรรมของเด็กเป็นสิ่งสำคัญที่จะช่วยให้เราเข้าใจถึงสาเหตุที่ทำให้เด็กดื้อ เด็กบางคนอาจแสดงพฤติกรรมดื้อเพราะเขาต้องการความสนใจจากผู้ใหญ่ บางคนอาจกำลังเผชิญกับความรู้สึกไม่สบายใจ หรือบางครั้งพฤติกรรมดื้ออาจเป็นการแสดงออกถึงความต้องการในสิ่งที่เขายังไม่สามารถสื่อสารออกมาได้ การสังเกตพฤติกรรมและทำความเข้าใจถึงความต้องการเหล่านี้จะช่วยให้เราสามารถรับมือกับเด็กได้อย่างมีประสิทธิภาพ

1. การจัดห้องเรียนที่เป็นระเบียบและเหมาะสม

การจัดสภาพแวดล้อมเพื่อการเรียนรู้ของเด็กปฐมวัย สิ่งแรกที่จะต้องคำนึงถึงคือ “ความเป็นระเบียบและเหมาะสม” เพื่อความปลอดภัยของตัวเด็กเอง อีกทั้งยังรวมไปถึงความพร้อมด้านสถานที่เพื่อให้เด็กสามารถเกิดการเรียนรู้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ  โดยห้องเรียนควรมีการจัดแบ่งพื้นที่สำหรับกิจกรรมต่าง ๆ อย่างชัดเจน เพื่อให้เด็ก ๆ สามารถเลือกทำกิจกรรมที่สนใจได้อย่างอิสระ ซึ่งอาจจะแบ่งเป็น…

• มุมอ่านหนังสือ 
• มุมศิลปะ 
• มุมสร้างสรรค์ 
• มุมพักผ่อน 

โดยคุณครูจะต้องจัดวางเฟอร์นิเจอร์และอุปกรณ์ต่าง ๆ ให้เป็นไปตามมาตรฐานความปลอดภัย ไม่ให้เด็กต้องเสี่ยงกับอันตรายที่จะทำให้เด็กบาดเจ็บได้ อย่างเช่นสิ่งของจะต้องไม่มีมุมแหลมคม หรือจะต้องไม่มีสิ่งของที่สามารถเป็นอันตรายต่อเด็กได้ และควรตรวจสอบให้แน่ใจว่าอุปกรณ์ต่าง ๆ อยู่ในสภาพที่ใช้งานได้และปลอดภัยอย่างเคร่งครัด

2. สื่อการสอนและของเล่นที่เหมาะสม

การจัดสภาพแวดล้อมในห้องเรียนปฐมวัยที่ดี แน่นอนว่าก็ย่อมต้องมีสื่อการสอนและของเล่นที่เหมาะสม เพื่อให้เอื้อต่อการส่งเสริมการเรียนรู้ของเด็กอย่างหลากหลายและครบถ้วน คุณครูอนุบาลจึงควรเลือกของเล่นและสื่อการเรียนรู้ที่เหมาะสมกับวัยของเด็ก ขนาดของสื่อการเรียนรู้ที่ใช้กับเด็กควรมีขนาดที่พอดี ไม่เล็ก ไม่ใหญ่เกินไป เพื่อความปลอดภัยของตัวเด็กมากที่สุด และจะต้องมีความหลากหลายทั้งในด้านรูปแบบและการใช้งาน ไม่ว่าจะเป็น..

• ของเล่นสำหรับพัฒนากล้ามเนื้อมัดเล็ก 
• หนังสือภาพ 
• ของเล่นสร้างสรรค์ 

โดยสื่อการสอนและของเล่นที่เหมาะสม จะสามารถช่วยให้เด็กมีการพัฒนาเป็นผู้ใฝ่เล่น ใฝ่เรียน ใฝ่รู้ ช่วยให้เด็กกล้าแสดงออก พร้อมพัฒนาศักยภาพด้านการเรียนรู้ต่อไปในอนาคตได้

และสิ่งสำคัญอีกอย่างก็คือคุณครูจะต้องจัดเก็บของเล่นและสื่อการสอนในที่ที่เข้าถึงได้ง่าย ต้องมีการแยกหมวดหมู่เพื่อให้ง่ายต่อการค้นหาและเก็บกลับหลังการใช้งาน

3. สร้างบรรยากาศที่เป็นมิตรและสนับสนุนการเรียนรู้

สภาพแวดล้อมที่ปลอดภัยและอบอุ่นก็จัดเป็นบรรยากาศที่เป็นมิตรสำหรับเด็กปฐมวัย รวมถึงจะช่วยซัพพอร์ตสนับสนุนการเรียนรู้ของเด็กให้เป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น แล้วในฐานะคุณครูจะทำให้ห้องเรียนมีบรรยากาศที่เป็นมิตรและสนับสนุนการเรียนรู้ได้อย่างไรบ้าง ?

คำตอบง่าย ๆ ก็คือ…ลองใช้สีสันเข้ามาช่วยดูสิคะ

ใช้สีสันที่สดใสแต่ไม่ฉูดฉาดเกินไป เพื่อสร้างบรรยากาศที่สบายตาและกระตุ้นการเรียนรู้ ก่อให้เกิดความรู้สึกเชิงบวกเมื่อได้ทำกิจกรรมต่าง ๆ ในชั้นเรียน แต่ก็เน้นย้ำว่าให้เลือกใช้สีสันที่สดใสมาตกแต่งห้องเรียน ไม่ใช้สีที่ฉูดฉาด เพราะสีที่รุนแรงเกินไปที่อาจทำให้เด็กเครียดหรือรู้สึกไม่สบายได้

และเพื่อให้เด็ก ๆ เกิดความรู้สึกเป็นส่วนหนึ่งของชั้นเรียนอย่างแน่นแฟ้น ส่งเสริมบรรยากาศในการเรียนรู้ให้ดียิ่งขึ้น ขอแนะนำว่าให้คุณครูนำผลงานของเด็ก ๆ ที่เคยลงมือทำในห้องเรียนมาใช้ตกแต่งหรือนำมาจัดแสดง อาจจะมีโซนติดผลงานกิจกรรมของเด็ก เพื่อเป็นการส่งเสริมการกล้าคิด กล้าแสดงออก ให้เด็กรู้สึกว่าตนมีส่วนร่วมและมีคุณค่า

4. การส่งเสริมความปลอดภัยทางอารมณ์

การสร้างความปลอดภัยทางอารมณ์จะช่วยให้เด็กเติบโตอย่างมั่นคงและพัฒนาความมั่นใจในการจัดการกับความรู้สึกต่าง ๆ ในชีวิตประจำวัน 

ดังนั้นจึงเป็นหน้าที่ของคุณครูที่จะต้องแสดงความใส่ใจและให้การสนับสนุนทางอารมณ์กับเด็กอย่างเหมาะสม เมื่อเด็กแสดงอารมณ์ เช่น เศร้า กังวล หรือโกรธ ก็ควรแสดงความเข้าใจและไม่ทำให้เด็กรู้สึกถูกปฏิเสธ รับฟังและให้กำลังใจ เพื่อสร้างความมั่นใจและความเชื่อมั่นในตนเองให้กับเด็ก 

พร้อมกับสอนให้เด็กรู้จักวิธีการจัดการกับความขัดแย้ง การแบ่งปัน และการร่วมมือกัน เพื่อให้เด็กรู้สึกปลอดภัยและเป็นที่ยอมรับ และเป็นวิธีการเรียนรู้ที่จะอยู่ร่วมกับผู้อื่นในสังคมได้อย่างมีความสุข

5. การส่งเสริมสุขภาพและความปลอดภัยทางกายภาพ

ห้องเรียนควรมีสภาพแวดล้อมที่สะอาดและปลอดภัย เพื่อสุขอนามัยที่ดี คุณครูจึงต้องปลูกฝังให้เด็ก ๆ ในชั้นเรียนมีการดูแลรักษาความสะอาดอย่างสม่ำเสมอ ยกตัวอย่างเช่น

• การล้างมือก่อนและหลังรับประทานอาหาร 
• การทำความสะอาดของเล่นและพื้นที่เล่น

และยังรวมไปถึงการฝึกให้เด็ก ๆ ได้ดูแลตนเอง เพราะการฝึกให้เด็กปฐมวัยดูแลตนเองเป็นสิ่งสำคัญ ที่จะช่วยเสริมสร้างทักษะการดูแลสุขภาพและความปลอดภัยในชีวิตประจำวัน ยกตัวอย่างเช่น

• การล้างมือ จะต้องสอนขั้นตอนการล้างมือที่ถูกต้อง
• การใช้กระดาษทิชชู่เมื่อไอหรือจาม เพื่อป้องกันการแพร่ของเชื้อโรค
• การจัดการกับการบาดเจ็บเล็ก ๆ น้อย ๆ เพื่อป้องกันการติดเชื้อ

สรุปได้ว่า…การสร้างสภาพแวดล้อมในการเรียนรู้ที่เป็นมิตรและปลอดภัยสำหรับเด็กปฐมวัยนั้น คุณครูจะต้องมีการวางแผนที่ละเอียดและรอบคอบ ดำเนินการทุกขั้นตอนอย่างใส่ใจทุกรายละเอียด พร้อมทั้งต้องมีความรู้และความเข้าใจในพัฒนาการของเด็กเป็นอย่างดี และสามารถนำความรู้นั้นมาประยุกต์ใช้ในการออกแบบห้องเรียน รวมถึงการจัดกิจกรรมต่าง ๆ เพื่อส่งเสริมให้เด็กได้เติบโตและเรียนรู้อย่างมีประสิทธิภาพในสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมและปลอดภัยที่สุด

ใครอ่านบทความนี้จบแล้ว สามารถติดตามสาระดี ๆ เพิ่มเติมได้ที่   “รัฐกุล”  

Facebook :  รัฐกุล และ โปรแกรมครูแคร์